W dobie kryzysu czytelnictwa, wydawnictwa, księgarnie, instytucje finansujące kulturę, jak i sami pisarze skazani są na pogoń za odbiorcą. Do walki o uwagę czytelnika dołączają również bibliotekarze, organizując kluby dyskusyjne i spotkania autorskie z najbardziej znanymi twórcami. Pracownicy bibliotek mają do wykonania niełatwe zadanie, bowiem do ich obowiązków nie należy wyłącznie uzupełnianie księgozbiorów o nowości wydawnicze, zwiększanie liczby wypożyczeń, przywiązywanie nowych czytelników i nakłanianie stałych bywalców do częstszych odwiedzin. Współczesny bibliotekarz pełni dziś rolę animatora kultury i specjalisty od promocji czytelnictwa, który nieustannie poszukuje informacji o książkowych nowościach na różnych stronach, serwisach i forach internetowych, a jednocześnie angażuje się w propagowanie wysokiej literatury. Aby skłonić odbiorcę kultury do aktywności, kadra zarządzająca biblioteką musi podążać za najnowszymi trendami czytelniczymi i sięgać po niestandardowe narzędzia pracy. W wyznaczaniu nowych kierunków działania pomoże śledzenie aktualnych tendencji rynkowych – znajomość liberatury, powieści hipertekstowej, usługi „Książki na telefon”, a także mobilnej bibilioteki – Book Trucka.
Liberatura – „literatura totalna”
Pojęcia „liberatura” po raz pierwszy użył Zenon Fajfer w artykule zatytułowanym „Aneks do słownika terminów literackich”, opublikowanym w czasopiśmie „Dekada Literacka” z 1999 roku. Zdaniem filozofa, artysty i poety, liberatura to literatura totalna, w której tekst i przestrzeń książki stanowią nierozerwalną całość. Pod tym pojęciem kryje się nowatorskie połączenie nietuzinkowej treści z eksperymentalną formą. Liberatura scala konwencje znane z komiksu, książki artystycznej, sztuki nowoczesnej i wielu innych rodzajów literackich. Roksana Czeszejko-Sochacka dodaje, że liberatura wyrosła z literatury, ale obraca w żart klasyczne sposoby pisania i wydawania książek. Dla liberatów charakterystyczne jest przywiązanie szczególnej wagi do samego procesu twórczego – najlepiej, gdy za całą publikację odpowiada jeden człowiek. Każde dzieło liberata jest projektem indywidualnym, unikatowym. Należy je badać bardzo uważnie, ponieważ najważniejsze są w nim detale. Liberatura może przybierać postać butelki, w której umieszczony jest list, książki z niestandardową numeracją stron lub składanych ręcznie kart.
Czym jest powieść hipertekstowa?
Ważnym trendem na rynku wydawniczym jest umieszczanie literatury w systemach hipertekstowych. Opowieść lub powieść hipertekstowa to utwór napisany i odczytywany z pomocą interaktywnego ekranu. Elektroniczna forma umożliwia modyfikację kolejności poszczególnych paragrafów, wybór wątków i perspektyw narracyjnych oraz wpływ na fabułę książki. Powieść hipertekstowa zaprasza czytelnika do interakcji z tekstem, dostarczając mu nowego, literackiego doświadczenia. Należy zaznaczyć, że nie każdy utwór, który powstał w środowisku hipertekstowym, jest powieścią hipertekstową. Wiele książek opublikowanych na stronach internetowych lub dostępnych w formie ebooka równie dobrze mogłyby ukazać się w druku, nie tracąc nic ze swojego znaczenia. Powieść hipertekstowa zmienia się w trakcie lektury, zaś jej liczne ukryte sensy zniknęłyby po przejściu przez prasę drukarską.
Współczesne trendy czytelnicze – „Książki na telefon”
„Książki na telefon” to usługa adresowana do osób starszych, chorych, niepełnosprawnych ruchowo i wszystkich tych, którzy z różnych powodów nie mogą osobiście wypożyczyć książki z biblioteki. Czytelnik dzwoniąc do placówki bibliotecznej może zamówić wybraną przez siebie pozycję, a bibliotekarz zajmie się jej dostarczeniem. Niektóre biblioteki w ramach usługi „Książki na telefon” udzielają również informacji związanych z publikacjami znajdującymi się w zbiorach bibliotecznych. Inicjatywa mająca na celu aktywizację osób będących w trudnej sytuacji dociera do coraz większej liczby bibliotek. Regulamin usługi „Książki na telefon” dostępny jest na stronie internetowej placówki bibliotecznej.
Book Truck – biblioteka w nowoczesnym wydaniu
Poszukiwaczy nowych sposobów wyeksponowania wartościowych pozycji bibliotecznych z pewnością zainteresuje Book Truck, automat z książkami i literacki tramwaj. Idea stworzenia pojazdu z regałami na książki nawiązuje do bibliobusów funkcjonujących w Polsce w latach 70. i 80. XX wieku. Dawniej Book Truck pełnił rolę ruchomego oddziału miejskiego biblioteki publicznej. Jego głównym zadaniem było promowanie czytelnictwa w miejscowościach peryferyjnych. Dziś Book Truck powraca jako pojazd-instalacja umożliwiający prowadzenie działalności kulturotwórczej.
Kluby dyskusyjne – klasyka w bibliotece
Wśród popularnych metod pozyskiwania nowych czytelników i nakłaniania stałych bywalców do częstszych odwiedzin w bibliotece warto wymienić organizowanie klubów dyskusyjnych, wieczorów poetyckich i spotkań z autorami. Uczestnicy klubów dyskusyjnych spotykają się, by rozmawiać o wybranej wspólnie i przeczytanej książce. Moderatorami/moderatorkami są najczęściej bibliotekarze/bibliotekarki, ale nierzadko inicjatywę przejmują sami klubowicze.